در ادامه فایل تصویری و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی جناب آقای جواد نوائی (دانشجوی دکتری حکمت متعالیه در دانشگاه امام صادق (ع)) با عنوان «استعاره های مفهومی در فلسفه اشراق و نقش آن در خلق اصطلاحات نوین فلسفی» در سومین پیش نشست همایش بین المللی شیخ اشراق و دنیای جدید که در تاریخ 5 اردیبهشت 1402 به میزبانی دانشکده الهیات دانشگاه حکیم سبزواری برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

بحث در سه قسمت قابل بیان است . بخش اول درباره چیستی استعاره مفهومی و کاربردهایش ، بخش دوم در خصوص استعاره های مفهومی در فلسفه شیخ اشراق و دلایل استفاده از آن و بخش سوم در مورد نقش این استعاره ها در خلق اصطلاحات فلسفی نوین ارائه می شود . استعاره اولین بار توسط ارسطو به کار رفت و به عنوان یک آرایه ادبی که مورد استفاده ادبا است. در دوره معاصر اما احساس می شود استعاره یک فرایند شناختی است که گویا در ذهن ایجاد می‌شود و  در علوم دیگر هم به کار می رود . این استعاره مفهومی اولین بار در کتاب «استعاره هایی که با آن زندگی می کنیم» مطرح شده است. در این کتاب گفته می شود که استعاره صرفا پدیده ای زبانی نیست بلکه استعاره فرایندی است که می توان مفاهیم انتزاعی را با آن مطرح کرد . الگوبرداری نظام مند بین یک حوزه ملموس با یک حوزه انتزاعی استعاره مفهومی خوانده می شود. انگاره ها به مثابه ساختارها و مبانی بنیادینی هستند که با کشف استعاره ها می توانیم پرده از پیچیدگی های انتزاعی برداریم . بنابراین، استعاره یک قدرت جهان بینی است. در بخش دوم باید از استعاره های مفهومی در فلسفه اشراق سخن گفت. سهروردی از اولین کسانی است که در فلسفه اسلامی سخن از استعاره های مفهومی به میان آورده است . شاید دلیلش همین باشد که شیوه او جمع میان عرفان و برهان است . زبان عرفان پیچیده است و برای همه قابل بهره برداری نیست و لذا او چاره ای ندارد جز آنکه از استعاره استفاده کند تا تجربه ها و شهودات با زبان ساده تر قابل بیان باشد . این الگوی مناسبی است برای حکمایی که می خواهند ذوق و بحث را جمع نمایند. ‌در عالم هستی بسیاری مفاهیم و حقایق از شدت حضور مخفی هستند، مانند وجود مطلق و مطلق وجود. شاید با استعاره بشود به راحتی از این مفاهیم و حقایق رمز گشایی نمود . اگر بخواهیم به سرچشمه های استعاره ی نور پی ببریم شاید بشود گفت که بذر اولیه این مسئله را آیات قرآن به ما داده است. دومین علت می تواند سرچشمه حکمت خسروانی باشد و نیز سومین منبع برای استعاره، انگاره های عرفانی است که شیخ متاثر از آنها بوده است . برای مثال شیخ برای فهم علم ذات به ذات از همین استعاره نور استفاده می کند. سهروردی بسیاری از ویژگی های نور محسوس را کشف می کند و بر همین اساس اختلاف انوار را مطرح می کند و نور را امری تشکیکی می خواند و آن را امری بسیط معرفی می نماید. شیخ اشراق نور را به دو گونه مطرح می کند . یکی نور عارض محسوس و دیگری نور مجرد.  البته این نکته را باید در نظر داشت که شیخ بسیاری از ویژگی های نور محسوس را به نور مجرد تسری می دهد و نور را شرط علم قرار می دهد و صفات باری تعالی را حمل بر نورانیت او می کند . در انتها باید گفت که استعاره نور تنها استعاره مورد استفاد سهروردی نیست و استعاره های  دیگری هم در آثار او یافت می شود که مبحث آنها مجال دیگری می طلبد.

تهیه کننده: سپهر جمعه زاده