در ادامه فایل تصویری و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی سرکار خانم زهرا صادقی‌منش (دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی) با عنوان «نقش ذوق در برانگیختن فضایل اخلاقی نزد سهروردی» در سومین پیش نشست همایش بین المللی شیخ اشراق و دنیای جدید که در تاریخ 5 اردیبهشت 1402 به میزبانی دانشکده الهیات دانشگاه حکیم سبزواری برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

در فلسفه در خصوص شکاف میان معرفت و فضایل اخلاقی بحث های گوناگونی شکل گرفته است. برای مثال ابن سینا بحث معرفت یقینی را مطرح می کند و می گوید چنانچه معرفت  یقینی باشد فضیلت ایجاد می شود. اما سهروردی در کاوش های عقلی خود به نوعی پختگی رسیده بود و لذا برایش تردید هایی عقلی ایجاد شد و بسیاری از پرسش های وجودی اش در چارچوب اندیشه مشائی بی پاسخ ماند.

بنابراین به دنبال یک حلقه مفقوده بود که جانش را آسوده کند و در آن حکمت منامیه، ندای الهام بخش امام الحکمه به او ، شیخ را به نقطه ای میرساند که حکمت را از علم النفس آغاز کند . نفسی که هویت نوری دارد و وجودش حقیقی است . پیام روشن شیخ این است که اساس معرفت اشراقی با معرفت مشایی متفاوت است و درک کلی نفس با چارچوب اشراقی ممکن می شود، زیرا در حکمت اشراق است که علم حضوری پررنگ می گردد .

 بر این اساس، کار سهروردی درواقع اعتبار بخشی به معرفت است که این را بدون گام گذاشتن در وادی عمل کردن به فضایل اخلاقی قابل دستیابی نمی بیند . او معرفت شناسی را به کسب فضیلت عملی متصل می کند تا نفس بتواند قوای خود را کامل به فعلیت برساند . ارزش معرفت هم به تعبیری به این معرفت نفس وابسته است . از این گذشته، کلیدی ترین تعبیر او برای این مرتبه از راهیابی به معرفت حضوری نفس ، وابستگی بحث به ذوق است.

ذوق یعنی چشیدن حقیقت و با خواندن و دانستن متفاوت است . همین است که او  انسانی که دارای وحدت عمل و نظر است متأله می داند . این ذوق ناظر به قوای دریافتی نفس است و گویا همان  رسیدن به حقیقت است. ما باید توجه داشته باشیم که ذوق در عرفان وجود دارد و امری  عینی است که  با ریاضت قوت می گیرد و لذا حضوری است و حصولی نیست ،و به وسیله ذوق درک زیبایی برای ما محقق می شود.

 این درحالیست که در فلسفه مدرن ذوق اینگونه نیست و ابژه ذهن ماست و دیگر مفهومی عینی به نظر نمی رسد . بنابراین ذوق در فلسفه مدرن حیثیت وجودی ندارد و بیشتر به سلیقه و احساس شبیه است تا آن معنای بلندی که متالهین مراد کرده اند .  ذوق در نگاه سهروردی ملاک درک حسن و جمال است که اموری عینی هستند. این در حالیست که در فلسفه مدرن این مسائل وابسته به ذهن سوژه است . در واقع،  ذوق حامل تجربه هاییست که محال است فضایل عملی بدون توجه به آن تجارب حاصل شوند .

تهیه کننده: سپهر جمعه زاده