در ادامه فایل تصویری و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی سرکار خانم دکتر فاطمه میررحیمی (پژوهشگر مجمع فلاسفه ایران) با عنوان « تکمیل روایت سلامان و ابسال ابن سینا در پرتو قصه غربت غربیه سهروردی » در دومین پیش نشست همایش بین المللی شیخ اشراق و دنیای جدید که در تاریخ 8 اسفند 1401 به میزبانی مجمع فلاسفه ایران برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

فایل صوتی

خانم دکتر فاطمه میررحیمی در ابتدای سخن خود به این نکته اشاره کردند که موضوع بحثشان تکمیل یک تمثیل بر اساس تمثیل دیگری از شیخ اشراق است. ایشان بحث خود را اینگونه تفصیل دادند که ابتدا باید به داستان سلامان و ابسال بپردازیم. ابسال همان عقل نظری است . برخی می گویند سلامان نفس ناطقه است و برخی می گویند سلامان به عقل عملی تنزل کرده و همانطور که کربن اشاره دارد میان این دو برادر یک همراهی وجود دارد. همسر سلامان نماینده قوای مادی است که غضب و شهوت تحت نظر اوست. ابسال برادر کوچکتر است و در نوجوانی وارد منزل برادرش می شود. زمانی که ابسال در دامان سلامان پرورش پیدا میکند به نوعی انگار می خواهیم بگوییم عقل نظری در حال فعال شدن است.

عقل عملی از کودکی تابع تمایلات مادی است اما بعد از بلوغ، عقل عملی تابع عقل نظری خواهد بود . سلامان حالا میان همسرش که نماینده ماده و برادرش که عقل نظری است دچار تزاحم می شود. در اینجا همسر سلامان می خواهد ابسال را در اختیار خودش قرار بگیرد زیرا خواسته های مادی می خواهند عقل نظری را در اختیار خود بگیرند. به نظر می رسد به ابسال (عقل نظری) دو پاداش می دهند. یکی وصال خواهر همسر سلامان که نوعی وصال ملکوتی است . و دوم جاییست که عقل نظری وسوسه می شود و بارقه ای که باعث به خود آمدن عقل نظری می شود.

این درگیری عقل نظری به گونه ای است که او فلسفه ورزی می کند و در ابتدا فکر می کند از بند همسر سلامان خارج شده در حالی که اینطور نیست. یک دشمن خارجی هم در این وادی داریم که مکرهایش جدید تر است زیرا قوای دیگر به همراهی عقل نظری نمی پردازند و او را تنها می گذارند، قوایی  مانند خیال. در اینجا عقل نظری مجروح می شود. انگار باورها بی رنگ می شوند. علتش این است که انسان یک ارتباطی با آن دوشیزه ملکوتی دارد که البته حالا کمرنگ شده . در اینجا ملائکه به کمک عقل نظری می آیند. نظام امور هم از دست عقل عملی خارج شده و حالا عقل نظری با چشیدن و دیدار سلوک عرفانی بر غضب و شهوت فائق می آید و شهود حق می کند و قهرمان این داستانِ ابن سینا می شود. بعد از این عقل عملی تصمیم می گیرد مملکت وجود را واگذار کند به مرتبه اخلاص می رسد که چه بسا بتوان آن را با بخشی از حدیث عنوان بصری منطبق دانست که در آن عنوان نهایتا از هرگونه حس مالکیت می رهد.

سهروردی در داستان غربت غربیه اما قهرمانش  و نقش اولش را عقل عملی قرار می دهد. در این قصه از سهروردی چیزی که ما نیاز داریم الگو است. عقل عملی تعریف می خواهد. ما خیلی اوقات در عقل عملی کم می آوریم گرچه یقین هم داریم. این غفلت انسان نیاز به نزول قرآن بر قلب هر فرد دارد و اتفاقا بحث سهروری نیز خیلی با داستانهای قرانی نسبت دارد. این داستانها باعث می شود عقل عملی الگوگیری کند و کلیاتی را به صورت الگوهای قرآنی روبرویش قرار دهد تا رسیدن به طور سینا و مقام مخلصین انجام شود. سیر عقل نظری و عقل عملی با تاکید بر عقل عملی مسئله شیخ اشراق است.

 تهیه کننده: سپهر جمعه زاده